Zapalenie ucha środkowego – przyczyny, objawy, przebieg i leczenie

Każda infekcja u małego dziecka, która zaczyna się od kataru, może być niebezpieczna w skutkach, szczególnie jeżeli pojawia się również gorączka, malec traci apetyt, wymiotuje, jest niespokojny, rozdrażniony i płaczliwy. To może być sygnał, że ucho zostało zainfekowane. Wtedy należy działać, aby nie doszło do powikłań, z niedosłuchem włącznie.
Zapalenie ucha najtrudniej rozpoznać u niemowlęcia, ponieważ, oprócz płaczu, nie komunikuje tej sytuacji w żaden inny sposób, a każda mama wie, że malec może płakać z wielu powodów. Dlatego warto przyjrzeć się, czy oprócz płaczu nie pociera sobie bolącego uszka, nie trze nim o poduszkę, czy chętnie je i przełyka i czy nie gorączkuje. Natomiast dziecko w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym sygnalizuje zapalenie ucha poprzez: pocieranie go, dużą tkliwość tej okolicy, może też po prostu mówić, że uszko boli, że słyszy dziwne szmery, piski, może gorzej słyszeć, może gorączkować, nie mieć apetytu i odmawiać jedzenia. Z nieswoistych objawów mogą wystąpić ból brzucha, wymioty i biegunka.

Czynniki sprzyjające zapaleniu ucha u dziecka:

• przerost trzeciego migdałka,
• niedojrzałość układu odpornościowego,
• przebywanie w otoczeniu szkodliwego dymu papierosowego,
• nieodpowiednie odżywianie, zbyt dużo cukrów i węglowodanów w diecie, a za mało warzyw i owoców,
• niedostateczna ilość ruchu, najlepiej na świeżym powietrzu.
   

Rodzaje zapalenia ucha środkowego:

• ostre zapalenie ucha środkowego; występuje najczęściej wśród najmłodszych,
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego; powstaje na skutek nieprawidłowego lub niedostatecznego leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego,
• perlak ucha środkowego – to specyficzny rodzaj zapalenia ucha środkowego, zapalny stwór rozwijający się w uchu.

Jakie są przyczyny zapalenia ucha środkowego?

Ta choroba tak często może pojawiać się u dziecka z powodu krótszego niż u dorosłych przewodu łączącego ucho środkowe z gardłem. Tym samym wydzielina z nosa bardzo łatwo i szybko przechodzi do trąbek słuchowych. Duży wpływ na powstanie zapalenia ucha mają również swoista odporność dziecka oraz osobnicza skłonność. Do rozwoju ostrego zapalenia ucha środkowego przyczynić się mogą również bakterie, najczęściej znane pod nazwą pneumokoki. Znaczenie mają również warunki środowiskowe, w których dziecko wzrasta i przebywa – uczęszczanie do żłobka czy przedszkola, karmienie malca mlekiem modyfikowanym i narażanie go na bierny kontakt z dymem tytoniowym.

Jakie są objawy zapalenia ucha środkowego?

Jako pierwsze objawy pojawiają się ból ucha, uczucie pełności w uchu, szmery, szumy, ucisk, a także gorączka i nieżyt nosa. W standardowym przypadku ból ucha, katar i podwyższona temperatura mijają po kilku dniach. Dużo bardziej uporczywie przebiega zapalenie ucha środkowego u malca z obniżoną lub nieukształtowaną jeszcze odpornością. Wówczas może dojść do zakażenia bakteryjnego z ropnym wysiękiem w uchu. Ból ucha może być przeróżny – od lekkiego, gdzie malec może w miarę normalnie funkcjonować, po ostry, przewlekły, gdzie bez środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych dziecko  nie może się bawić, spać, jeść. W skrajnych przypadkach milusiński może nawet wymiotować lub mieć uczucie pełności u ustach. Dziecko pociera ucho, uciska je lub nie da się do niego dotknąć. Może wciąż krzyczeć, płakać, kręcić nerwowo głową.
Ważne jest, aby dokładnie znać objawy zapalenia ucha środkowego, żeby nie pomylić ich z bólem ucha związanym z obecnością ciała obcego w uchu. To ważne, ponieważ maluszki lubią, niepilnowane przez chwilę, eksperymentować z własnym ciałem i włożyć sobie czy to do ucha, czy do nosa coś drobnego, np. jakiś koralik.

Jak przebiega zapalenie ucha środkowego?

Przebieg zapalenia ucha środkowego to zdecydowanie niekomfortowa sytuacja dla małego pacjenta, bardzo stresująca, dezorganizująca normalne funkcjonowanie. Ucho boli cały czas, przez całą dobę, dziecko jest rozdrażnione, zniecierpliwione, odmawia, rzecz jasna, jedzenia, może gorączkować, a w skrajnych przypadkach, jak już była o tym mowa, nawet wymiotować lub mieć biegunkę. Ból towarzyszy dziecku w trakcie zabawy, jedzenia, a nawet nasila się, jak malec przyjmuje pozycję leżącą. Dlatego też noc bywa najtrudniejszym czasem w trakcie choroby i wymaga podania dziecku przed położeniem spać leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych.
Rozgrzewanie ucha, zatykanie go wacikiem nasączonym w olejku kamforowym, smarowanie skóry wokół ucha maścią rozgrzewającą nie zawsze się sprawdza. 
Jak zatem dochodzi do zapalenia ucha środkowego? Gdy dojdzie do obrzęku błony śluzowej przewodu łączącego ucho z gardłem, tzw. trąbki, wówczas drobnoustroje mnożą się w uchu i doprowadzają do stanu zapalnego.

Leczenie zapalenia ucha środkowego

Przed podjęciem leczenia przede wszystkim laryngolog lub pediatra musi zbadać wnętrze ucha otoskopem – specjalnym przyrządem. Badanie jest dla dziecka zupełnie bezbolesne i krótkotrwałe. Jeżeli diagnoza potwierdzi się, lekarz w lżejszym przypadku poprosi jedynie o przyjmowanie przez małego pacjenta leków doraźnych, przeciwbólowych i jednocześnie przeciwzapalnych. Dodatkowo stosuje się leki obkurczające błonę śluzową nosa, które zawierają efedrynę, w dawce odpowiedniej dla malucha. Jeżeli natomiast stan będzie poważniejszy, nie obędzie się, niestety, bez antybiotyku. Ulgę w bólu może przynieść ciepły, suchy kompres położony na ucho. Dziecko chore powinno, oczywiście, pozostać na kilka dni w domu – do ustąpienia objawów.
Przesiewowe badanie słuchu jest obecnie wykonywane obowiązkowo u noworodków tuż po przyjściu na świat, jeszcze w szpitalu położniczym. Jeżeli badanie przebiega prawidłowo, wynik jest zadowalający, nie ma obaw, że stan faktyczny jest inny, zatem młode mamy powinny być spokojne. Jednakże w trakcie rozwoju i zapadania naszego milusińskiego na różnego rodzaju choroby warto obserwować, jak słyszy nasze dziecko. Jeżeli mamy wrażenie, że milusiński nie wykonuje poleceń, funkcjonuje jakby w zawieszeniu, w innym świecie, trzeba mu kilkakrotnie powtarzać jedno polecenie lub gdy sam malec często mówi nam: „Co mówisz mamo, nie słyszę?”, nie odpowiadajmy mu, że zaraz przeczyścimy mu uszy, tylko udajmy się czym prędzej do laryngologa dziecięcego.
Reasumując, zanim zaczniemy podejrzewać jakieś straszne choroby wieku dziecięcego, np. autyzm, najlepiej najpierw po prostu sprawdzić słuch naszego szkraba! Jeżeli mowa dziecka nie rozwija się do 3.–4. roku życia, również należy najpierw zbadać słuch i dopiero wówczas udać się do logopedy na terapię mowy. Zawsze należy reagować na spostrzeżenia wychowawczyń naszej pociechy ze żłobka lub przedszkola. To zazwyczaj doświadczeni specjaliści, którzy szybko potrafią wyłuskać z grupy dziecko, które może mieć problemy ze słuchem. Jeżeli jednak wydaje się, że dziecko dobrze słyszy, na szczęście mało choruje, szczególnie na zapalenie ucha środkowego, jest szczęśliwe i pogodne, to moment pójścia do szkoły powinien być tym czasem, kiedy profilaktycznie badamy słuch pociechy (najlepiej wzrok również), po prostu dla pewności, że rozpocznie przygodę z edukacją w komforcie psychicznym, fizycznym i emocjonalnym.

Jak sprawdzić w warunkach domowych, czy maluch dobrze słyszy?

1. Dziecko do 3. r.ż.: Rozkładamy przed dzieckiem obrazki ulubionych zwierząt, zabawek, owoców, warzyw czy przedmiotów codziennego użytku (takich, które malec dobrze zna), odwracamy je tyłem do siebie. Obrazki znajdują się przed dzieckiem. Stajemy początkowo w odległości metra od dziecka i głosem dość stonowanym, lekkim półszeptem, mówimy: „Pokaż, gdzie jest kotek, piłka, jabłuszko” itd. Jeżeli malec bezbłędnie wskaże odpowiednie obrazki, stajemy dalej i powtarzamy polecenia półtonem na innych przykładach. Jeżeli nie popełni żadnego błędu, ewentualnie 1–2 statystycznie, wówczas pewnie słyszy doskonale, jeżeli natomiast nie rozwiązuje naszych zagadek słuchowych, wówczas problem może być poważny i potrzebny będzie kontakt z lekarzem.
    
2. Dziecko powyżej 3. r. ż.: Malec staje tyłem do nas, a my przyciszonym tonem, znów początkowo z odległości metra, mówimy mu: „Powtarzaj po mnie: smok, zamek, samochód, pomidor, koparka, przytulanka” itd. Jeżeli dziecko powtarza prawidłowo zarówno z odległości metra, jak i ze znacznie większej odległości, nie ma powodów do obaw, jeżeli jednak przekręca słowa, np.: my mówimy „półka”, a ono odpowiada „bułka” lub mówi, że nie słyszy, to problem na pewno jest, konsultacja laryngologiczna będzie niezbędna.

Znacznie lepiej zapobiegać niż leczyć. Dlatego dbanie o odpowiednią higienę uszu naszej pociechy jest wskazane i skutecznie zapobiega zapaleniu ucha środkowego w przyszłości. Nie czyścimy ucha, jak wiadomo, patyczkami, bo w ten sposób tylko niepotrzebnie wtykamy wydzielinę jeszcze bardziej w głąb ucha – używamy specjalnego sprayu do ucha dla dzieci. Taki preparat, stosowany nawet codziennie, przede wszystkim oczyszcza uszy, rozpuszcza woskowinę i zapobiega zatykaniu uszu.
Natomiast u dzieci, które już przeszły zapalenie ucha środkowego, profilaktyka będzie polegała na dmuchanie na zimne, czyli np. pamiętaniu o tym, by w wietrzne dni dziecko nosiło czapkę dobrze zakrywającą uszy, a po kąpieli miało dobrze, dokładnie osuszone uszy. Po zakończeniu kuracji zawsze warto skonsultować stan uszu dziecka u specjalisty, aby mieć pewność, że zapalenie ucha zostało skutecznie wyleczone.