0
313
Wiele osób pomimo ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego nie łoży na rzecz uprawnionych do alimentów. Najczęściej sytuacja ta odnosi się do rodziców niewywiązujących się ze swojego obowiązku względem dzieci. W celu zapobiegania takim sytuacjom, w Kodeksie karnym przewidziano odpowiedzialność karną za przestępstwo niealimentacji (art. 209 kk). Przestępstwo to jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.
Stan prawny do 31.05.2017
W poprzednim stanie prawnym, aby doszło do popełnienia przestępstwa niealimentacji musiały zostać spełnione kumulatywnie przesłanki: uporczywego uchylania się od realizacji obowiązku alimentacyjnego oraz narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Problematyczna była zwłaszcza przesłanka dotycząca uporczywości uchylania się od realizacji obowiązku, bowiem każdorazowo należało ocenić czy brak łożenia przez osobę zobowiązaną nosi już znamiona uporczywości. Ocena ta, co do zasady stanowiła spór między stronami, które odmiennie traktowały „uporczywość”. Zobowiązani chcąc uniknąć odpowiedzialności karnej najczęściej wpłacali na rzecz osoby uprawnionej symboliczne kwoty rzędu 50 zł czy 100 zł, w ten sposób próbując wykazać brak uporczywości w zakresie uchylania się od obowiązku świadczenia na rzecz uprawnionego.
Aktualne zasady odpowiedzialności za przestępstwo
Od 31 maja 2017 r. obowiązują nowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo stypizowane w art. 209 Kodeksu karnego, tj. niealimentację.
Pociągniecie do odpowiedzialności karnej za niealimentację jest możliwe w przypadku wypełnienia przez sprawcę wszystkich znamion tego przestępstwa. Konieczne jest: sprecyzowanie wysokości obowiązku alimentacyjnego, powstanie zaległości w płaceniu alimentów, celowość działania sprawcy.
Sprecyzowanie wysokości obowiązku alimentacyjnego
Na uwadze mieć należy, że aby uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego mogło wyczerpywać dyspozycję art. 209 kk, obowiązek alimentacyjny musi być określony co do wysokości. Wysokość alimentów musi zatem zostać określona: orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem lub innym organem albo zostać stwierdzona inną umową.
Zaległość w płaceniu alimentów
Obecnie do popełnienia przestępstwa z przepisu art. 209 kk konieczne jest powstanie długu alimentacyjnego. W odniesieniu do alimentów określonych jako kwota płatna na rzecz uprawnionego co miesiąc, zaległość musi stanowić równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych. Oznacza to, że jeżeli zobowiązany będzie miał dług w wysokości co najmniej trzech świadczeń okresowych – może ponieść odpowiedzialność karną.
Przykład nr 1:
Sąd zasądził na rzecz dziecka alimenty od ojca w wysokości 1.000 zł miesięcznie, poczynając od 1. września. Ojciec dziecka nie płaci alimentów nawet w minimalnym zakresie.
Do powstania zaległości, skutkującej możliwością przypisania zobowiązanemu czynu opisanego w art. 209 kk (tj. niealimentacji), dojdzie po upływie terminu płatności za trzeci miesiąc, tj. za listopad. Zaległość bowiem będzie wynosiła 3.000 zł (3 * 1.000 zł).
Przykład nr 2:
Sąd zasądził na rzecz dziecka alimenty od ojca w wysokości 1.000 zł miesięcznie, poczynając od 1. września. Ojciec dziecka płaci co miesiąc tytułem alimentów po 700 zł miesięcznie, w pozostałym zakresie nie reguluje zobowiązania.
Do powstania zaległości, skutkującej możliwością przypisania zobowiązanemu czynu opisanego w art. 209 kk (niealimentacji), dojdzie po upływie terminu płatności za dziesiąty miesiąc, tj. za marzec kolejnego roku. Zaległość bowiem będzie wynosiła 3.000 zł (10 * 300 zł).
Celowość działania sprawcy
Działanie sprawcy uchylającego się od płacenia alimentów musi być nacechowane negatywnym stosunkiem psychicznym wyrażonym przez zaniedbywanie lub lekceważenie obowiązku alimentacyjnego. Przypisanie zobowiązanemu odpowiedzialności karnej jest możliwe, o ile powstanie długu alimentacyjnego nie wynika z obiektywnej niemożności regulowania alimentów.
Typ kwalifikowany przestępstwa
W obowiązującym stanie prawnym dla poniesienia odpowiedzialności karnej z powodu niealimentacji nie jest konieczne narażenie osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Jednakże w przypadku zaistnienia takiej sytuacji, sprawca odpowiada za typ kwalifikowany przestępstwa, co skutkuje zaostrzeniem górnej granicy ustawowego zagrożenia karą.
Wszczęcie postępowania
Uchylanie się od płacenia alimentów co do zasady nie jest tzw. przestępstwem ściganym z urzędu. Oznacza to, że do wszczęcia postępowania niezbędna jest inicjatywa pokrzywdzonego. Pokrzywdzony, organ pomocy społecznej lub organ podejmujący działania wobec dłużnika alimentacyjnego musi zatem złożyć na policji lub w prokuraturze stosowny wniosek o ściganie.
Do ścigania przestępstwa niealimentacji z urzędu dochodzi jedynie w sytuacji, gdy pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów.
Możliwość uniknięcia kary
Ustawodawca – wskazując jako cel nadrzędny zaspokajanie potrzeb osób uprawnionych – przewidział wyłączenie karalności (niepodleganie karze przez sprawcę) w przypadku, gdy zobowiązany przed upływem 30 dni od daty pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe zobowiązanie alimentacyjne. Jest to sytuacja, która z jednej strony pozwala uniknąć kary za popełnione przestępstwo, ale z drugiej strony zapewnia środki finansowe uprawnionemu.
Powyższa możliwość jest ograniczona w przypadku, gdy doszło do narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – w takich okolicznościach sąd może odstąpić od wymierzenia kary po uiszczeniu całości zaległych alimentów jedynie w przypadku, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu nie przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzania kary.
