Rozwój dziecka od noworodka do przedszkolaka

Pediatrzy posługują się ogólnymi normami co do wieku, w jakim dziecko powinno osiągać kolejne etapy w swoim rozwoju fizycznym i psychicznym. Nieznaczne odchylenia od tych norm nie są powodem do niepokoju. Należy obserwować dziecko i pozwolić mu na rozwój w jego własnym tempie. Zdarza się jednak, że rozwój dziecka jest znacznie opóźniony lub przebiega nieprawidłowo. Wówczas należy reagować, dlatego warto znać kilka podstawowych norm rozwoju dziecka, aby wyłapać niepokojące objawy.

Pierwszy rok życia

Pierwsze 12 miesięcy życia maluszka to przede wszystkim jego rozwój fizyczny. Maluszek dosłownie rośnie w oczach i od pewnego momentu co dzień zdobywa nowe umiejętności. Nieprawidłowości ruchowe dziecka są bardzo trudne do wykrycia w pierwszych miesiącach jego życia. Zwykle pierwsze rzucają się w oczy nieprawidłowości odruchowe, w tym głównie w odruchu ssania i połykania, ponieważ matka od razu widzi, że dziecko spożywa za mało pokarmu, a w efekcie nie przybiera na wadze. Jest to jeden z odruchów bezwarunkowych. Pozostałe odruchy bezwarunkowe (pierwotne) to: odruch szukania, płaczu, chwytny dłoni i stóp, stąpania, noworodkowe odruchy postawy, odruchy toniczne oraz odruch obejmowania. Niemowlę widzi słabo, z początku tylko kontrastowe kolory z odległości ok. 20–30 cm. Słyszy, będąc jeszcze w brzuchu (od ok. 12.–16. tygodnia ciąży), a po urodzeniu jego słuch jest doskonalony. Dziecko w pierwszym miesiącu życia, leżąc na brzuszku, powinno mieć rączki pod klatką piersiową, przy czym jeśli maluszkowi w takiej pozycji trudno się oddycha, samo powinno odsunąć główkę w bok. Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecko powinno już nieznacznie podnosić główkę do góry.
W drugim, trzecim miesiącu życia dziecko zwykle unosi głowę coraz wyżej, dzięki czemu może (na razie jeszcze nieznacznie) wysuwać rączki spod klatki piersiowej. Z końcem trzeciego miesiąca niemowlę jest już w stanie wykonać podpór na ramionach. W kolejnych miesiącach dziecko coraz bardziej wysuwa rączki do przodu, doskonaląc tym samym podpór na przedramionach, aby w kolejnych miesiącach móc podeprzeć się na wyprostowanych rączkach. W pierwszych miesiącach życia u dziecka można zaobserwować głużenie, gruchanie, które później przeradza się w entuzjastyczne popiskiwanie i gaworzenie.
W czwartym miesiącu pojawia się śmiech. Maluch delikatnie podciągany do siadu unosi główkę i nóżki. 
Wykazuje też zdolność do chwytania otwartą rączką – najpierw łapie się za kolana, a później za stopy (piąty, szósty miesiąc życia). Takim zachowaniem poprzez poszerzanie zakresu ruchów dziecko przygotowuje się do pełzania i prawidłowego przenoszenia ciężaru ciała. W piątym miesiącu życia dziecko przewraca się też na boki, by w szóstym miesiącu przejść z pozycji leżącej do czworaczej. Charakterystycznym ruchem dla półrocznych dzieci jest wzorzec „ręka-noga-usta” – dziecko w tym czasie chwyta za stopę i próbuje włożyć ją do buzi. 
Dziecko w tym wieku posadzone potrafi utrzymać tę pozycję. Jest to ważny etap jego życia, ponieważ pozwala to na bezpieczne rozszerzanie jego diety. W tym okresie pojawiają się zwykle pierwsze ząbki.
W siódmym, ósmym miesiącu życia maluch zaczyna pełzać, początkowo w tył i wokół własnej osi, a następnie w przód. Tutaj niepokojącymi ruchami są te, kiedy obie nóżki dziecka poruszają się jednocześnie i jednakowo lub gdy są biernie pociągane (brak naprzemienności ruchów). Około 8.–10. miesiąca życia dziecko zaczyna samodzielnie siadać. Przy siadaniu dziecka należy zwrócić uwagę, w jaki sposób maluch układa nóżki. Nieprawidłową pozycją jest ułożenie nóżek w pozycję „W” i siad między piętami. Z czasem dziecko przestaje się podpierać rączkami, co pozwala na rozwój jego umiejętności manualnych. Wówczas chętnie sięga po przedmioty, które są w zasięgu jego rączek.
W dziewiątym miesiącu życia dziecko zaczyna raczkować. Na tym etapie niepokojące są tzw. zajęcze skoki, kiedy dziecko nie zgina naprzemiennie nóżek. Następnie przez mniej więcej dwa miesiące wspina się i próbuje stawać, trzymając się różnych przedmiotów. W końcu po 
12. miesiącu życia maluch próbuje stawiać pierwsze kroczki. 

Drugi rok życia

Maluch tuż po świętowaniu swoich pierwszych urodzin kolejne miesiące poświęca głównie na doskonaleniu swoich umiejętności chodzenia. Na tym etapie powinniśmy zadbać o odpowiednie obuwie przystosowane do nauki chodzenia. Stawianie pierwszych kroczków to nie lada wyzwanie. Dziecko powinno mieć dobre buciki, które ułatwią mu opanowanie tej umiejętności. 
Dziecko na początku drugiego roku życia doskonali też zdolności manualne – coraz sprawniej posługuje się sztućcami i zaczyna świadomie korzystać z zabawek (kopie piłkę, ciągnie za sobą zabawkę na sznurku). Zaczyna być coraz bardziej niezależne i potrafi okazać swoje nastroje. Dziecko w tym okresie jest przywiązane do mamy i bardzo ją faworyzuje. Posiada ciągle niezaspokojoną ciekawość – wszystkiego chce dotknąć, poznać, wziąć do buzi. 
Co dzień odkrywa nowe rzeczy, ma już swoje ulubione zabawki. Maluch je coraz więcej stałych pokarmów, dlatego coraz rzadziej budzi się w nocy.
Dziecko w wieku 13–16 miesięcy zaczyna wymawiać pierwsze nieskomplikowane słowa (np. mama, tata, baba, nie). Potrafi zrozumieć i wykonać nieskomplikowane polecenie. Maluch w 16. miesiącu życia zwykle już stawia pewne kroki. Potrafi pokazać, gdzie ma oczko, nosek, ucho, potrafi wskazać różne elementy w kolorowych książeczkach, a ok. 17. miesiąca życia naśladować dźwięki (np. jak robi krowa, pies itd.).
Około 18.–19. miesiąca dziecko zaczyna rozumieć, że pewnych rzeczy mu nie wolno. Odczuwa coraz większy respekt przed opiekunami i próbuje wymuszać swoje racje płaczem. Tak zwany bunt dwulatka jest dla niego frustrującym czasem, często dziecko, nie potrafiąc poradzić sobie z emocjami, staje się agresywne w stosunku do otoczenia (gryzie, bije). W tym okresie maluch staje się coraz bardziej ruchliwy – biega, skacze, tańczy, wdrapuje się na meble. Staje się coraz mniej nieporadny, nadal jednak nie potrafi ocenić ryzyka (np. odległości czy wysokości). W połączeniu z niepohamowaną potrzebą poznawania świata drobne urazy są u niego na porządku dziennym. Dziecko ma coraz większy zasób słów. Mówi prostymi zdaniami, a nawet śpiewa proste, rymowane piosenki i recytuje wiersze. 
W kolejnych miesiącach dziecko zyskuje coraz większą śmiałość i chętnie bawi się z innymi dziećmi. Plac zabaw staje się dla niego ulubionym miejscem. Chętnie spędza też czas, rysując, malując, lepiąc z ciastoliny, układając puzzle i klocki. Dziecko wciąż jest krnąbrne, chętnie i emocjonalnie wyraża swoje często odmienne zdanie. Z drugiej strony jest coraz bardziej komunikatywne i skore do zabawy. Chętnie się przytula, uśmiecha i rozdaje całusy, choć w obecności nieznajomych nadal bywa wstydliwe. Maluch pod koniec drugiego roku życia jest już na tyle sprawny ruchowo, że chętnie korzysta z rowerka biegowego czy hulajnogi. W drugim roku życia można oswajać dziecko z nocnikiem, ponieważ kojarzy już fakty i rozumie następstwa zdarzeń.

Trzeci rok życia

To ważny etap w życiu każdego młodego człowieka. Większość dzieci idzie wtedy do przedszkola. Z punktu widzenia zarówno rozwoju fizycznego, jak i psychologicznego trzyletnie dziecko jest już na to w pełni gotowe. Przede wszystkim w drugim roku życia stało się znacznie bardziej samodzielne – potrafi już włożyć buciki na rzepy, rozpiąć suwak, samodzielnie zjeść, ubrać się i rozebrać. Wszystkie te czynności wymagają jeszcze kontroli opiekuna, jednak trzylatek radzi sobie z tym już całkiem nieźle. Posiada też pokaźny zasób słów, z którego chętnie korzysta. Potrafi opowiadać dłuższe historie ze swojego życia – gdzie był, co robił. Bez problemu komunikuje swoje podstawowe potrzeby. Chętnie też naśladuje dorosłych i wciela się w role, odgrywając różne scenki, dając miniprzedstawienia. Aktywnie uczestniczy w życiu rodzinnym – angażuje się w sprzątanie, wspólne zabawy, je posiłki razem z pozostałymi domownikami. Cały czas jednak mierzy się ze skrajnymi emocjami i uczy się sobie z nimi radzić. 
Musimy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Należy obserwować malucha oraz korzystać z obowiązkowych bilansów lekarskich i szczepień – to świetna okazja, aby skonsultować swoje obawy ze specjalistą.