0
1242
Podobnie jak w przypadku każdego pierwiastka, również żelazo powinno być dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem. Dobrze zbilansowana dieta jest najlepszą profilaktyką niedoborów pokarmowych. Są jednak witaminy i składniki mineralne, na które zapotrzebowanie w pewnych okresach życia znacząco wzrasta – np. żelazo. Co warto wiedzieć na ten temat?
Anemia to choroba, która najczęściej ma swoje źródło w zbyt niskim poziomie żelaza. Objawy takie jak zmęczenie, uczucie chłodu, zawroty głowy, a nawet omdlenia mogą znacznie utrudniać życie i są zwykle przedmiotem konsultacji lekarskiej. Trzeba jednak wiedzieć, że niedobór żelaza może mieć znacznie więcej negatywnych skutków, szczególnie w okresie ciąży i niemowlęctwa. Żelazo bierze udział w wielu procesach związanych z tworzeniem i działaniem tzw. czerwonych krwinek, czyli erytrocytów. Ich głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich części organizmu. Jego niedobory są szczególnie niebezpieczne w ciąży, ponieważ – oprócz zagrożenia anemią u matki – wpływają także negatywnie na rozwijający się płód.
Żelazo uczestniczy przede wszystkim w przenoszeniu tlenu, jednak podkreśla się istotną rolę tego pierwiastka w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, w tym syntezy neuroprzekaźników i mieliny. Dlatego w czasie ciąży istotne jest, aby zapewnić odpowiednią podaż żelaza.
Ciąża i suplementacja żelaza
Suplementy z żelazem są jednymi z najczęściej stosowanych przez ciężarne preparatów. Czy jest to faktycznie konieczne? Całkowite zapotrzebowanie na żelazo zmienia się w kolejnych trymestrach ciąży. W pierwszym trymestrze zapotrzebowanie to spada ze względu na przerwę w miesiączkowaniu. Zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek obserwuje się natomiast od drugiego trymestru ciąży i trwa do jej końca. Właściwa podaż żelaza istotna jest szczególnie w trzecim trymestrze, co związane jest ze wzrostem płodu. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo wiąże się przede wszystkim ze wzrostem liczby krwinek czerwonych ciężarnej kobiety (około 500 mg Fe), utworzeniem łożyska (około 25 mg Fe) i odkładaniem żelaza zapasowego w wątrobie płodu (około 300 mg Fe).
Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), suplementacja żelazem u kobiet z niedokrwistością powinna być wprowadzona jeszcze przed poczęciem, a następnie włączona ponownie po ukończeniu ósmego tygodnia ciąży. Suplementację zaleca się przede wszystkim kobietom ciężarnym w grupie ryzyka: będącym na diecie wegetariańskiej, mającym zaburzenia wchłaniania czy wyniki badań krwi wskazujące na niedokrwistość. PTG rekomenduje także kontynuowanie podawania preparatów żelaza również w okresie laktacji, przez co obniża się ryzyko niedokrwistości u dziecka. Dzienna dawka żelaza w diecie powinna wynosić 18 mg poza ciążą, 26–27 mg podczas ciąży i 20 mg podczas karmienia piersią.
Czy to oznacza, że każda ciężarna musi przyjmować suplementy z żelazem? Nie, pod warunkiem, że jest w stanie zaspokoić dzienne zapotrzebowanie wraz z dietą i nie ma zaburzeń wchłaniania. Dodatkowo niektóre ciężarne skarżą się, zwłaszcza w pierwszym trymestrze, na nudności po suplementach z żelazem. Dlatego, jeśli nie ma wyraźnych wskazań do suplementacji, czyli na przykład nieprawidłowych wyników badań poziomu żelaza w krwi, najlepiej wybrać naturalne źródła żelaza i zadbać o odpowiednią dietę. W jaki sposób?
Kobiety w ciąży często skarżą się na zgagę, a zdarza się, że przyjmują leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). Tymczasem one także mogą wpływać negatywnie na przyswajanie żelaza!
Buraki a żelazo – hit czy mit?
W przypadku anemii często zaleca się spożywanie dużej ilości buraków. Co ciekawe, buraki same w sobie nie zawierają dużo żelaza! Czy to oznacza, że mamy do czynienia z kolejnym żywieniowym mitem? Nie! Buraki, mimo że może nie zawierają dużo żelaza, zwiększają przyswajanie tlenu przez komórki, co także pełni ważną funkcję w leczeniu anemii. Dlatego sok z buraków jest bardzo cennym składnikiem diety.
Żelazo w diecie
Układając jadłospis dla kobiety w ciąży, należy zwrócić uwagę, że nie każde źródło żelaza jest tak samo wartościowe. Wartość tę określa jego przyswajalność.
Żelazo hemowe, obecne w produktach mięsnych, wchłania się lepiej niż żelazo niehemowe ze źródeł roślinnych.
Jeśli szukamy żelaza w roślinach, to warto, aby posiłek zawierał także witaminę C, która zwiększa jego wchłanianie. Na rynku dostępne są także wyciągi z roślin bogatych w żelazo, dodatkowo wzbogacane właśnie witaminą C. W przypadku, kiedy kobieta ma obawy, czy na pewno dieta dostarcza jej odpowiedniej ilości żelaza, można posiłkować się właśnie nimi. Oprócz zadbania o właściwe przyswajanie żelaza warto też wyeliminować produkty, które utrudniają jego wchłanianie. Należą do nich przede wszystkim:
- fosforany (często występujące np. w wędlinach czy wysokoprzetworzonej żywności),
- szczawiany (np. szpinak, szczaw),
- taniny (np. herbata, kakao),
- poliflenole (np. wino, kawa).
Źródła żelaza
Zwierzęce źródła żelaza to przede wszystkim: wątroba wieprzowa (28,7 mg/100 gramów), wątroba wołowa i drobiowa (9,5 mg/100 gramów) oraz inne chude mięsa i podroby. Natomiast roślinne źródła żelaza to przede wszystkim rośliny strączkowe: fasola, soja i soczewica. Aby jednak zniwelować działanie zawartego w nich kwasu fitowego, który ogranicza wchłanianie żelaza, warto przed gotowaniem je namoczyć, a dodatkowo zadbać, aby w posiłku znalazły się produkty bogate w witaminę C.
Prosta rada: po posiłku bogatym w produkty z żelazem, zamiast po szklankę kawy czy herbaty, która może ograniczyć jego wchłanianie nawet o 60–70%, sięgnij po szklankę soku z pomarańczy, która z kolei spowoduje, że przyswajalność żelaza wzrośnie nawet 2–3-krotnie!
Brak apetytu u dziecka? Sprawdź poziom żelaza!
Pomimo dość powszechnego występowania żelaza w pożywieniu jego niedobór jest jednym z najczęściej występujących niedoborów pokarmowych. O ile u osób dorosłych jego poziom jest regulowany w pewien sposób „automatycznie”, to jednak osoby z grupy ryzyka, na przykład kobiety w ciąży czy dzieci, mogą potrzebować suplementacji. Noworodki przychodzą na świat z pewnymi zapasami żelaza zakumulowanymi w wątrobie. Przez pierwsze kilka miesięcy to wystarcza, jednak niemowlęta powinny nadal otrzymywać stosowne dawki wraz z pożywieniem. Najlepszym źródłem jest mleko mamy, bowiem żelazo z pokarmu kobiecego wchłania się znacznie lepiej niż z mleka krowiego, nawet modyfikowanego. Po szóstym miesiącu życia dziecka, kiedy zapasy żelaza uległy już wyczerpaniu, jednocześnie bardzo podnosi się zapotrzebowanie organizmu malucha na ten składnik. Karmienie piersią nadal jest w znaczącym stopniu optymalnym sposobem na jego zaspokojenie, ale konieczne jest także rozpoczęcie dostarczania go wraz z innymi posiłkami.
Z doniesień naukowych:
„Szczyt występowania niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza przypada na okres między 6. a 20. miesiącem życia oraz na okres dojrzewania. Niedobór żelaza stwierdzano u 7–38% dzieci w wieku 1–2 lat, a niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza u 2,6–16%”
(Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, „Standardy Medyczne/Pediatria” 8/2011, s. 100–106).
W praktyce oznacza to, że jeśli dziecko ma problemy z rozszerzaniem diety, to istnieje spore ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych. Jeśli u swojego dziecka obserwujesz objawy takie jak senność, zmęczenie czy właśnie brak apetytu, to jest to wskazanie, aby sprawdzić poziom żelaza. Wytyczne Amerykańskiej Akademii Pediatrii mówią nawet o konieczności suplementacji niemowląt karmionych piersią od czwartego miesiąca życia. Od momentu rozpoczęcia rozszerzania diety, czyli w wieku 6–12 miesięcy, niemowlęta potrzebują go około 11 mg/kg/dobę.
Dlatego wśród pokarmów uzupełniających powinno się wprowadzać czerwone mięso i jarzyny bogate w żelazo. Mogą być też podawane preparaty żelaza w płynie, jeśli dieta jest zbyt mało urozmaicona.
Jeśli podejrzewasz u dziecka niedobory żelaza, udaj się do lekarza, który zleci odpowiednie badania. Bardzo często oprócz badania samego poziomu żelaza należy wykonać także badanie ferrytyny. Aby potwierdzić lub wykluczyć anemię, mogą być też konieczne dodatkowe badania.
